بنی‌امیه و حضرت علیاین نوشتار در مورد رفتار و دشمنی بنی امیه با امام علی علیه‌السّلام و اولادش، در دوره حکومت حضرت علی و پس از شهادت وی می‌باشد. ۱ - رفتار بنی امیه در زمان امام علی۱.۱ - بیعت نکردن با حضرت علیدر جریان بیعت مردم با امیر مؤمنان علیه‌السّلام چهره‌های مشهور اموی، چون مروان، سعید بن عاص؛ ولید بن عقبه و معاویه، [۱]
تاریخ طبری ج۳، ص۷.
نخست از بیعت آن حضرت سر باز زدند. نیز به پیروی از ایشان برخی صحابه دوستدار عثمان چون حسان بن ثابت شاعر و نعمان بن بشیر که هر دو از انصار بودند، از بیعت با آن حضرت خودداری کردند، آنگاه امویان در مکّه نزد عامل عثمان، عبدالله حضرمی (حلیف بنی عبد شمس) جمع شدند و با آمدن عبدالله بن عامر از بصره که از سوی عثمان والی آن شهر بود، به خونخواهی عثمان برخاسته، [۴]
تاریخ طبری، ج۳، ص۷.
با عایشه همراه شدند و جنگ جمل را به راه انداختند.۱.۲ - بنی امیه در جنگ جمل و صفیندر نبرد جمل برخی از بنی امیه سوگند یاد کردند که امام علی علیه‌السّلام را به شهادت برسانند؛ لیکن نتوانستند. [۵]
تاریخ طبری، ج۴، ص۱۲.
با پایان یافتن نبرد، امیر مؤمنان، امام علی علیه‌السّلام فرمان عفو عمومی صادر کرد و حتی مروان بن حکم اموی را که مشاور و داماد عثمان و از نقش آفرینان در جمل بود بخشید و از آینده حکومت کوتاه مدت وی خبر داد. پس از آن برخی امویان به معاویه در شام پیوستند و او را در اقداماتش بر ضدّ امام از جمله در جنگ صفین یاری کردند. [۷]
مروج الذهب، ج۲، ص۳۸۸.
امویان به خونخواهی عثمان پرچم طغیان را برافراشته، مشکلات بسیاری برای حکومت نوپای امام ایجاد کردند.امیرمؤمنان، امام علی علیه‌السّلام مخوف‌ترین فتنه‌ها را فتنه بنی امیه دانست که همه جا را فرا خواهد گرفت و تنها اهل بصیرت از آن رهایی خواهند یافت. [۸]
کنزالعمال، ج۱۱، ص۳۶۴.
[۹]
الغارات، ص۳۳.
و نیز فرمود: برای هر امتی آفتی است و آفت این امت بنی امیه هستند. [۱۰]
کنز العمال، ج۱۱، ص۳۶۴.
آن حضرت اسلام بنی امیه را تنها بر اساس مصلحت می‌دانست [۱۲]
نهج البلاغه، نامه ۴۵۴.
و در معرفی بنی امیه از آنان با تعبیر انکر و امکر وافجر [۱۴]
العقد الفرید، ج۳، ص۳۱۵.
یاد کرد. نیز آن حضرت در نامه‌ای به معاویه فضیحتهای بنی امیه را برشمرد. ۲ - بنی امیه پس از شهادت امام علی۲.۱ - کشتار شیعیاناندکی پس از شهادت امام علی علیه‌السّلام و در پی صلح امام حسن علیه‌السّلام با معاویه، حکومت بر جامعه اسلامی به معاویة بن ابی سفیان رسید. وی پیروان علی علیه‌السّلام را تحت فشار شدید گذاشت. قطع دست و پا، مصادره اموال، ویرانی خانه‌ها و قطع حقوق از بیت المال از جمله آنهاست. نیز از دوره خلافت معاویه و بنا به دستور او امیر مؤمنان علیه‌السّلام بر منبرها و در خطبه‌ها لعن می‌شد. [۱۸]
تاریخ الخلفاء، ص۲۴۳.
[۱۹]
العقد الفرید، ج۲، ص۴۶۶.
مردم از ترس وی فرزندانشان را «علی» نمی‌نامیدند [۲۱]
شذرات الذهب، ج۱، ص۱۴۸.
و حتی گفته شده که اگر فردی نام علی می‌داشت کشته می‌شد. [۲۳]
تاریخ الاسلام، ج۷، ص۴۲۷.
امویان کشنده امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) و بسیاری از بنی هاشم و شیعیان بودند. از نظر سیاسی این تقابل، ریشه در تقابل بنی امیه با بنی هاشم در دوره جاهلی داشت.معاویه پایه گذار حکومتی گردید که با دوره قبل تفاوتهای بارزی داشت و سنخیتی بین آن و رفتار پیامبر و حتی شیخین نبود. سیاست او سرمشق خلفای پس از او گردید. جنبه فزاینده غیر دینی (سکولار) دولت اموی موجب شد مسلمانان دولت ایشان را نه یک خلافت بلکه سلطنت بدانند. [۲۴]
تاریخ کمبریج، ج۱، ص۱۲۲.
تبدیل نظام خلافت به نظام استبدادی موروثی، برخورد تبعیض آمیز با غیر عرب، بی عدالتی [۲۵]
پرتو اسلام ج۲، ص۵۱.
و روا داشتن ستم بر مخالفان، قداست بخشیدن به خلافت، تقویت و ترویج جبرگرایی [۲۶]
الامامة والسیاسه، ج۱، ص۲۵.
[۲۷]
اخبار الطوال، ص۱۲۶.
[۲۸]
انساب الاشراف، ج۲، ص۲۹۹.
و نیز حمایت از عقیده مرجئه از مهم‌ترین شاخصه‌های حکومت آنان بود. مودودی هم در این رابطه، به ۷ ویژگی حکومت امویان اشاره کرده است. [۲۹]
خلافت و ملوکیت، ص۱۸۸ به بعد.
۲.۲ - تاسیس دیوانهای جدیددر دوره آنان با تاسیس دیوانهای جدید، مانند دیوان برید، خاتم و رسائل که ملهم از تشکیلات ساسانیان و رومیان بود، تشکیلات اداری گسترش یافت. [۳۰]
الکامل، ۵، ص۱۱.
[۳۱]
تجارب السلف، ص۵۹.
[۳۲]
تاریخ الخلفا، ص۲.
[۳۳]
تاریخ عرب، ۱۹۷-۱۹۸.
با پدید آمدن منصبی به نام حاجب، دسترسی مردم به حاکم دشوار گردید. [۳۴]
مقدمه ابن خلدون، ج۱، ص۲۴۰.
گسترش فتوحات از دیگر ویژگیهای حکومت امویان است که در دوره حکومت ولید بن عبد الملک (۸۵-۹۵)؛ مسلمانان در شرق به سرداری قتیبة بن مسلم باهلی در آسیای مرکزی بر قبایلی از ترکان چیره شده، مناطق وسیعی را فتح کردند. در غرب نیز به اندلس راه یافتند و به این ترتیب عصر طلایی فتوحات در این دوره رقم خورد و به اوج رسید. فتوحات و تسخیر شهرها جنبه «فی سبیل الله» نداشت و با غارت و کشتار همراه بود و به قول احمد امین نتیجه آنها جز برده بردن و برده نگهداشتن نبود. [۳۹]
ضحی الاسلام، ص۱۱۸.
۲.۳ - سقوط حکومت بنی امیهحکومت امویان تا سال ۱۳۲ هجری حدود ۹۰ سال ادامه یافت. [۴۰]
مروج الذهب، ج۳، ص۲۳۴.
در این مدت ۱۴ تن از امویان به حکومت رسیدند که از میان ایشان معاویه، عبدالملک بن مروان، هشام بن عبدالملک به جهت طولانی بودن حکومتشان (هریک به مدت حدود ۲۰ سال) [۴۲]
اخبارالطوال، ص۳۲۵، ۳۴۶.
[۴۳]
مروج الذهب، ج۳، ص۱۲.
[۴۴]
مروج الذهب، ج۳، ص۱۰۵.
[۴۵]
مروج الذهب، ج۳، ص۲۲۸.
و عمر بن عبدالعزیز بر اثر در پیش گرفتن سیاستهای متفاوت از دیگر حکمرانان بنی امیه، و عدم لعن امام علی علیه‌السّلام و بازگرداندن فدک به فرزندان فاطمه علیهاالسّلام [۴۶]
مروج الذهب، ج۳، ص۲۰۵.
[۴۷]
تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۵-۳۰۶.
و برخی اصلاحات از بقیه مشهورترند.حکومت امویان، از آغاز با چالشهایی رو به رو شد. علویان و هواداران ایشان، خوارج و عباسیان هریک جنبشهایی را برضد بنی امیه به راه انداختند. قیام حجر بن عدی (در دوران معاویه)؛ قیامهای امام حسین علیه‌السّلام؛ ابن زبیر، مختار، توابین، زید بن علی، یحیی بن زید، عبدالله بن معاویه و قیامهای متعدد خوارج از جمله آنهاست. در نهایت، نهضت عباسیان با تکیه بر قوای خراسانی و با شعار «الرضا من آل محمد» تومار حکومت امویان را به سال ۱۳۲ هجری درهم پیچید. با سقوط حکومت اموی، کسان بسیاری از بنی امیه به دست عباسیان کشته شدند [۵۰]
الاغانی، ج۴، ص۳۴۳-۳۵۱.
و یکی از امویان به اندلس که حدود ۳۰ سال قبل فتح شده بود گریخت و در آنجا حکومتی تاسیس کرد که به حکومت امویان اندلس شهرت یافت و حدود سه قرن دوام آورد. ۳ - فهرست منابعالآحاد والمثانی؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ الاحتجاج؛ الاخبار الطوال؛ اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار؛ الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد؛ اسباب النزول؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ اسدالغابة فی معرفة الصحابه؛ الاعلام؛ الاغانی؛ الامامة و السیاسه؛ الامام علی علیه‌السّلام صوت العدالة الانسانیه؛ الانساب؛ انساب الاشراف؛ بحارالانوار؛ البدء و التاریخ؛ البدایة و النهایه؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ پرتو اسلام؛ تاویل الآیات الباهرات؛ تاویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهره؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ تاریخ ابن خلدون؛ تاریخ الامم و الملوک، طبری؛ تاریخ خلیفة بن خیاط؛ تاریخ صدر اسلام؛ تاریخ العرب؛ تاریخ کمبریج؛ تاریخ مختصر الدول؛ تاریخ مدینة دمشق؛ تاریخ المدینة المنوره؛ تاریخ الیعقوبی؛ تجارب الامم؛ تجارب السلف در تاریخ؛ التفسیر الحدیث؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب؛ تفسیر مبهمات القرآن؛ التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب؛ التکمیل والاتمام لکتاب التعریف والاعلام؛ التنبیه والاشراف؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ الجمل والنصر لسید العترة فی حرب البصره؛ جمهرة انساب العرب؛ جمهرة النسب؛ حیاة الامام الحسین علیه‌السّلام؛ خلافت و ملوکیت؛ دائرة المعارف بستانی؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالماثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ روض الجنان و روح الجنان؛ سبل الهدی و الرشاد؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ شذرات الذهب فی اخبار من ذهب؛ شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار علیهم‌السّلام؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید؛ شواهد التنزیل؛ الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه؛ ضحی الاسلام؛ الطبقات الکبری؛ العقد الفرید؛ علوم قرآنی؛ علی و فرزندان؛ عیون الاثر فی فنون المغازی والشمائل والسیر؛ الغارات؛ الغدیر فی الکتاب والسنة والادب؛ فتوح البلدان؛ القاموس المحیط؛ قرآن در اسلام از دیدگاه تشیع؛ الکافی؛ الکامل فی التاریخ؛ کتاب الثقات؛ کتاب الفتن؛ کتاب النسب؛ الکشاف؛ کنزالعمال فی سنن الاقوال والافعال؛ لباب النقول فی اسباب النزول؛ لسان العرب؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المحبر؛ مروج الذهب و معادن الجوهر؛ المستدرک علی الصحیحین؛ مسند ابی یعلی الموصلی؛ مشاهیر علماء الامصار؛ المعارف؛ معالم التنزیل فی التفسیر والتاویل، بغوی؛ معجم رجال الحدیث؛ المعجم الصغیر؛ معجم قبائل العرب؛ المغازی؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ مقدمة ابن خلدون؛ مکاتیب الرسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم؛ مناقب آل ابی طالب؛ المنتظم فی تاریخ الملوک والامم؛ المنمق فی اخبار قریش؛ موسوعة دول العالم؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النزاع والتخاصم بین بنی امیه و بنی هاشم؛ النصائح الکافیة لمن یتولی معاویه؛ نهایة الارب فی فنون الادب؛ نهج البلاغه؛ ینابیع الموده. ۴ - پانویس
۵ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم بر گرفته از مقاله «بنی امیه». |